Hiệp định Tạo thuận lợi Thương mại của WTO (TFA) được các nước thành viên WTO thống nhất thông qua tại Hội nghị Bộ trưởng WTO lần thứ 9 (7/12/2013) tại Bali (Indonesia) và trở thành một phần của hệ thống các Hiệp định bắt buộc của WTO từ tháng 11/2014.

Hiệp định TFA đã chính thức có hiệu lực từ ngày 22/2/2017,  sau khi được 110/164 quốc gia thành viên phê chuẩn. 

Theo quy định tại Phần II của Hiệp định, các biện pháp kỹ thuật (cam kết) cụ thể về nghĩa vụ của các nước thành viên được nêu tại Phần I của Hiệp định (từ Điều 1 đến Điều 12) trên cơ sở rà soát thực tiễn quản lý của nước thành viên được phân thành 3 nhóm cam kết: - Cam kết Nhóm A – thực hiện ngay sau khi Hiệp định có hiệu lực.  - Cam kết Nhóm B – thực hiện sau một thời gian quá độ tính từ khi Hiệp định có hiệu lực.  - Cam kết Nhóm C – cần một thời gian quá độ tính từ khi Hiệp định có hiệu lực và và hỗ trợ xây dựng năng lực để thực hiện. Tháng 7/2014, Việt Nam đã thông báo cho WTO thực hiện 15 cam kết (Nhóm A) và ngày  02/8/2018, Việt Nam đã thông báo cho WTO lộ trình thực hiện 14 cam kết (nhóm B) và 9 cam kết (nhóm C).

Thứ nhất, theo dõi và triển khai các cam kết nhóm A là những cam kết phải thực hiện ngay sau khi Hiệp định có hiệu lực.

Các cam kết này thực chất là những cam kết mà Việt Nam hoàn toàn tuân thủ theo quy định của Hiệp định,  đã và đang tiếp tục được triển khai cùng với tiến trình cải cách hiện đại hóa hải quan, cụ thể gồm: cam kết liên quan đến tiếp cận thông tin và tính minh bạch, cơ chế khiếu nại, hàng hóa tạm giữ để kiểm tra, giải phóng nhanh hàng hóa, cơ chế khiếu nại, khiếu kiện, xử lý hồ sơ trước khi hàng đến, tự do quá cảnh…

Thứ hai, xây dựng lộ trình thực hiện cam kết nhóm B, C và thông báo kế hoạch thực hiện nhóm B, C cho WTO:

 Bộ Tài chính (Tổng cục Hải quan) trên cơ sở phối hợp với các Bộ, ngành có liên quan đã rà soát và đề xuất Chính phủ phê duyệt lộ trình chính thức thực hiện cam kết nhóm B và C của Hiệp định TFA, theo đó nhóm B gồm 14 cam kết, nhóm C gồm 9 cam kết.

Theo phê duyệt của Chính phủ, Bộ Tài chính đã có văn bản gửi Văn phòng Ban Chỉ đạo Liên ngành Hội nhập Quốc tế về Kinh tế để thực hiện thủ tục thông báo cho WTO. Lộ trình này đã được Phái đoàn Việt Nam tại WTO thông báo cho WTO vào ngày 02/8/2018.

Thứ ba, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý nhằm thực thi cam kết theo Hiệp định.

Ngay sau thời điểm Hiệp định được Quốc hội phê chuẩn (tháng 11/2015), một số văn bản quy phạm pháp luật đã được ban hành, sửa đổi hoặc đang trong quá trình xây dựng nhằm đáp ứng yêu cầu thực thi cam kết của Hiệp định, cụ thể gồm:

Thông tư số 274/2016/TT-BTC của Bộ Tài chính quy định về mức thu, chế độ thu, nộp, quản lý và sử dụng phí hải quan và lệ phí hàng hóa, phương tiện quá cảnh;

Nghị định 59/2018/NĐ-CP ngày 20/4/2018 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 08/2015/NĐ-CP ngày 21/01/2015 quy định chi tiết và biện pháp thi thành luật hải quan về thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát, kiểm soát hải quan,

Thông tư 39/2018/TT-BTC ngày 20/4/2018 của Bộ Tài chính sửa đổi, bổ sung một số điều tại Thông tư số 38/2015/TT-BTC ngày 25/3/2015,

Nghị định của Chính phủ quy định về thực hiện thủ tục hành chính thông qua Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN và kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu…

Thứ tư, huy động nguồn hỗ trợ kỹ thuật thực thi Hiệp định.

Sau hỗ trợ của Ngân hàng Thế giới về việc xây dựng Cổng thông tin thương mại điện tử nhằm thực hiện nghĩa vụ về minh bạch hóa thông tin của Hiệp định, Bộ Tài chính (Tổng cục Hải quan) đã nhận được các đề xuất hỗ trợ kỹ thuật liên quan để thực thi Hiệp định như sau:

-  Đề xuất của Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) về hỗ trợ Chương trình Tạo thuận lợi Thương mại (TFP) nhằm cải cách, chuẩn hóa, hài hòa hóa và đơn giản hóa các thủ tục hành chính phù hợp các chuẩn mực quốc tế để thực hiện TFA. Dự án có tổng giá trị tài trợ là 22 triệu USD và dự kiến sẽ được thực hiện từ tháng 10/2018 – 10/2023 với 4 hợp phần gồm: hài hòa hóa và đơn giản hóa các chính sách và thủ tục liên ngành; tăng cường sự phối hợp giữa cấp trung ương và địa phương; đẩy mạnh việc thực hiện tại cấp địa phương và giữa các địa phương; thúc đẩy quan hệ hợp tác giữa Hải quan và khu vực tư nhân;

- Chương trình Mercator do Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO) hỗ trợ, tập trung vào 4 lĩnh vực gồm: quản lý chiến lược; phối hợp với các cơ quan quản lý biên giới; quản lý rủi ro và khuôn khổ pháp lý.

Thứ năm, triển khai nhóm cam kết về thể chế, trong đó có việc thành lập và duy trì hoạt động của Ủy ban Quốc gia về Tạo thuận lợi Thương mại (NTFC) theo Quyết định số 1899/QĐ-TTg ngày 4/10/2016 của Thủ tướng Chính phủ. 

Những thuận lợi và khó khăn của Việt Nam khi thực hiện cam kết

TFA với những nội dung nhằm thúc đẩy và tạo thuận lợi cho hoạt động vận chuyển, thông quan, giải phóng hàng hóa xuất nhập khẩu, quá cảnh cũng như các biện pháp hợp tác giữa hải quan các nước và hỗ trợ kỹ thuật sẽ tạo động lực thúc đẩy các hoạt động thương mại hàng hóa quốc tế và mang lại lợi ích chung cho các quốc gia thành viên WTO, đặc biệt là các quốc gia đang phát triển.

Những nội dung của Hiệp định hoàn toàn phù hợp với mục tiêu cải cách hành chính trong lĩnh vực quản lý nhà nước trong lĩnh vực thương mại quốc tế, cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia mà Chính phủ đang thúc đẩy mạnh mẽ. 

Việc tham gia TFA và triển khai các cam kết theo Hiệp định sẽ góp phần đẩy mạnh tiến trình cải cách cải cách thủ tục hải quan, đơn giản và chuẩn hóa, tăng cường tính minh bạch trong quy trình thủ tục hải quan, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa bước đầu xuất khẩu, thu hút thêm đầu tư trực tiếp nước ngoài vào hoạt động sản xuất và xuất khẩu ra thị trường nước ngoài.

Bên cạnh những cơ hội mang lại, việc triển khai TFA cũng đặt ra những khó khăn thách thức trong bối cảnh năng lực đội ngũ và trình độ công nghệ của Việt Nam còn hạn chế, chưa đáp ứng được toàn bộ yêu cầu đổi mới và cải cách theo nội dung TFA. Đồng thời, yêu cầu cải cách thủ tục liên quan đến thương mại tại biên giới đòi hỏi sự tham gia không chỉ của cơ quan hải quan mà cả sự tham gia của các cơ quan quản lý chuyên ngành để tăng cường hiệu quả quản lý, thúc đẩy tạo thuận lợi thương mại. Để cơ chế này hoạt động hiệu quả là một thách thức trong điều kiện mức độ đồng bộ hóa về cơ sở hạ tầng công nghệ cũng như năng lực đội ngũ cán bộ của mỗi cơ quan là khác nhau.

Tiếp tục triển khai Hiệp định trong thời gian tới

Trong thời gian tới, Tổng cục Hải quan với vai trò là cơ quan đầu mối triển khai Hiệp định sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các cơ quan có liên quan trong việc thực hiện những công việc sau: 

Thứ nhất,  hoàn thiện khuôn khổ pháp lý để thực thi Hiệp định, sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật trong nước có liên quan nhằm đáp ứng các nghĩa vụ cam kết theo Hiệp định, đặc biệt là hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về quản lý và kiểm tra chuyên ngành nhằm cải cách toàn diện hoạt động kiểm tra chuyên ngành vừa tạo thuận lợi cho hoạt động xuất nhập khẩu;

Thứ hai,  thúc đẩy việc thực hiện Cơ chế một cửa quốc gia nhằm tối ưu hóa các biện pháp tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại;

Thứ ba,  đẩy mạnh áp dụng quản lý rủi ro; thu hẹp danh mục phải kiểm tra chuyên ngành, chuyển từ kiểm tra trước thông quan sang sau thông quan, chấm dứt tình trạng chồng chéo trong kiểm tra chuyên ngành…

Theo báo cáo thương mại thế giới 2015, việc thực hiện đầy đủ TFA có thể giảm trung bình 14,3% chi phí giao dịch và thúc đẩy tăng trưởng thương mại toàn cầu lên tới 1 nghìn tỷ USD mỗi năm. TFA cũng được đánh giá có khả năng tiết kiệm 1,5 ngày thời gian thông quan hàng nhập khẩu, giảm 47% so với mức trung bình hiện tại và tiết kiệm gần 2 ngày thời gian thông quan hàng hóa xuất khẩu, giảm 91% so với mức trung bình hiện tại.

 Nguồn: Tổng cục Hải quan

• Chuỗi cung ứng tăng khả năng chống chịu nhờ TFA
• Tập trung vào việc nới lỏng thương mại trong và sau đại dịch
• WTO hoàn thành rà soát thực thi Hiệp định Tạo thuận lợi thương mại
• Doanh nghiệp miền Trung chưa quan tâm đến Hiệp định tạo thuận lợi thương mại
• Thành viên WTO đánh giá cao Việt Nam trong tạo thuận lợi thương mại