CPTPP và Hoạt động XDPL: Đánh giá về tính hợp hiến, hợp pháp và thống nhất trong hệ thống pháp luật nội địa của các VBQPPL thực thi CPTPP

17/11/2021    22

Theo quy định tại khoản 1 Điều 5 Luật Ban hành VBQPPL (về nguyên tắc soạn thảo, ban hành VBQPPL) thì VBQPPL phải bảo đảm các tiêu chí (i) sự phù hợp với Hiến pháp (hợp hiến), (ii) đúng trình tự, thủ tục, thể thức, phù hợp với các quy định pháp luật cấp cao hơn (hợp pháp), và (iii) hài hòa, không mâu thuẫn với các quy định khác trong hệ thống pháp luật liên quan (thống nhất trong hệ thống pháp luật).

Kết quả rà soát nội dung các VBQPPL thực thi CPTPP cho thấy các văn bản này đều bảo đảm 03 tiêu chí nói trên, cụ thể:

Về tính hợp hiến

Các quy định trong các văn bản này phù hợp và không có bất kỳ yếu tố mâu thuẫn hay khác biệt nào với tinh thần Hiến pháp cũng như các nguyên tắc cụ thể liên quan trong Hiến pháp (đặc biệt là các nguyên tắc về quyền sở hữu tại Điều 32; quyền về lao động tại Điều 35; quyền nghiên cứu khoa học công nghệ, sáng tạo văn học, nghệ thuật và thu lợi ích từ đó tại Điều 40; nghĩa vụ nộp thuế tại Điều 47…).

Kết quả này không gây ngạc nhiên bởi ít nhất các lý do sau:

- Các quy định trong Hiến pháp đều tập trung vào các vấn đề lớn, các nguyên tắc có tính cơ bản, nền tảng về thể chế, quyền con người… trong khi các quy định tại các VBQPPL thực thi CPTPP đều là các quy định về các vấn đề cụ thể về kinh tế, hầu như không có ảnh hưởng nào tới các nguyên tắc hiến định, và

- Các VBQPPL này chỉ “nội luật hóa” các cam kết CPTPP, mà kết quả rà soát của Chính phủ trước khi phê chuẩn CPTPP đã cho thấy không có cam kết nào mâu thuẫn với Hiến pháp.

Về tính hợp pháp

Một VBQPPL được xem là “hợp pháp” nếu văn bản được soạn thảo, ban hành đúng thẩm quyền, đúng trình tự, thủ tục quy định, đúng thể thức và kỹ thuật văn bản; có nội dung phù hợp với các VBQPPL cấp cao hơn.

Rà soát cho thấy tất cả các VBQPPL thực thi CPTPP đều bảo đảm yêu cầu “hợp pháp”:

- Về thủ tục, các văn bản đều được ban hành đúng thẩm quyền, theo trình tự thủ tục phù hợp với pháp luật về ban hành VBQPPL, đúng thể thức quy định. Có 02 trường hợp có thay đổi về loại văn bản so với kế hoạch (trong kế hoạch là nghị định, thực tế là thông tư) mà mục tiêu là để phù hợp với quy định pháp luật liên quan;

- Về ngôn ngữ văn bản, tất cả các VBQPPL thực thi CPTPP đều sử dụng ngôn ngữ pháp lý phù hợp. Có 01 văn bản có phần lớn nội dung sử dụng gần như nguyên trạng lời văn cam kết CPTPP (Thông tư 03/2019/TT-BCT), xuất phát từ tính chất kỹ thuật đặc thù của cam kết liên quan (các quy định về quy tắc xuất xứ đòi hỏi chính xác đến từng từ/thuật ngữ);

- Về nội dung, tất cả các văn bản được rà soát đều bảo đảm không có quy định mâu thuẫn, hay trái với VBQPPL cấp cao hơn trong cả lĩnh vực pháp luật trực tiếp và các pháp luật liên quan. Trên thực tế, phần lớn các văn bản này đều là quy định về những khía cạnh đặc thù đã được cho phép hoặc không bị cấm trong các văn bản cấp cao hơn.

Về tính thống nhất trong hệ thống pháp luật liên quan

Rà soát cho thấy các quy định tại các VBQPPL thực thi CPTPP đều bảo đảm thống nhất và phù hợp với các quy định pháp luật hiện hành liên quan.

- Đối với các trường hợp VBQPPL điều chỉnh về vấn đề riêng của CPTPP, hoàn toàn độc lập với các hệ thống pháp luật còn lại (ví dụ về ưu đãi thuế quan, quy tắc xuất xứ, hạn ngạch thuế quan, đấu thầu gói thầu CPTPP,…), hầu như không đặt ra vấn đề về sự thống nhất với các quy định pháp luật chung do đối tượng điều chỉnh không chồng lấn;

- Đối với các trường hợp có sự giao thoa, kết hợp giữa các quy định thực thi CPTPP với các quy định chung hiện hành (ví dụ về xác minh xuất xứ, đăng ký mỹ phẩm nhập khẩu, phòng vệ thương mại,…), các quy định vẫn bảo đảm sự phù hợp cả về nội dung (chỉ giới hạn phạm vi áp dụng ở các trường hợp đặc thù CPTPP) và hình thức (viện dẫn tới các quy trình, thủ tục chung);

- Đối với các trường hợp sửa đổi mới đối với hệ thống pháp luật chung (ví dụ về sở hữu trí tuệ, về lao động…), các quy định thực thi CPTPP sửa đổi trực tiếp pháp luật chung hiện hành đồng thời sửa đổi các quy định pháp luật chung liên quan, do đó bảo đảm sự thống nhất chung.

Nguồn: Trích dẫn Báo cáo nghiên cứu “Hoạt động xây dựng pháp luật thực thi CPTPP – Đánh giá hiệu quả thực hiện và Hàm ý chính sách” – Trung tâm WTO và Hội nhập