EVFTA và ngành rau quả Việt Nam: Cam kết về phát triển bền vững

13/10/2021    214

Ngành rau quả là một trong những ngành mà quá trình sản xuất và tiêu thụ có thể gây nhiều tác động đến môi trường cũng như có điều kiện lao động tương đối đặc thù. Chẳng hạn như quá trình trồng trọt rau quả có thể sử dụng các loại phân bón, thuốc bảo vệ thực vật gây ảnh hưởng tới môi trường. Hay các doanh nghiệp sản xuất chế biến rau quả thường là doanh nghiệp nhỏ, điều kiện bảo hộ lao động còn hạn chế….

EU là một trong những đối tác rất quan tâm đến vấn đề phát triển bền vững, vì vậy đối tác này thường đưa vấn đề phát triển bền vững (lao động, môi trường, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp…) vào trong các FTA của mình.

Trong EVFTA, vấn đề phát triển bền vững được đưa vào thành một Chương riêng, Chương 13 - Thương mại và phát triển bền vững. Ngoài ra, một số Chương khác của EVFTA cũng có thể có nội dung liên quan tới mục tiêu phát triển bền vững (ví dụ Chương 7 về các rào cản phi thuế trong lĩnh vực năng lượng tái tạo…).

Các khía cạnh phát triển bền vững mà EVFTA có cam kết trong Chương 13 bao gồm:

  • Lao động;
  • Môi trường (trong đó có biến đổi khí hậu, đa dạng sinh học, quản lý rừng bền vững, quản lý nguồn tài nguyên sinh vật biển…);
  • Các khía cạnh khác liên quan (ví dụ năng lượng tái tạo, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, bảo trợ xã hội đối với các nhóm yếu thế…).

Về phạm vi, trong so sánh với CPTPP, các cam kết về phát triển bền vững của EVFTA được đánh giá là rộng hơn, bao trùm nhiều vấn đề hơn (CPTPP chỉ có 02 Chương là Lao động và Môi trường, không có Chương chung về Phát triển bền vững).

Về nội dung, các cam kết EVFTA về phát triển bền vững phần lớn không bao gồm các tiêu chuẩn chi tiết, cụ thể mà chủ yếu là các cam kết chung về nguyên tắc ràng buộc về hướng phát triển và cam kết có tính khuyến nghị, nỗ lực (không bắt buộc). Các cam kết này áp dụng cho mọi lĩnh vực kinh tế, sản xuất kinh doanh trong đó có ngành rau quả.

Liên quan tới các sản phẩm rau quả, các cam kết EVFTA trong Chương 13 có tác động lớn nhất tập trung ở 02 nhóm: Nhóm cam kết về pháp luật nội địa liên quan đến phát triển bền vững nói chung và Nhóm cam kết về Lao động nói riêng.

1. Cam kết về pháp luật nội địa liên quan đến phát triển bền vững

EVFTA không đặt ra các tiêu chuẩn cụ thể mà pháp luật nội địa phải quy định về môi trường, lao động hay các vấn đề phát triển bền vững khác mà các bên phải tuân thủ. Ngược lại, EVFTA vẫn ghi nhận quyền của mỗi Bên trong việc:

  • Quyết định các mục tiêu, chiến lược, chính sách và ưu tiên phát triển bền vững của mình;
  • Thiết lập mức độ bảo vệ môi trường, xã hội phù hợp với bối cảnh của mình.

Tuy nhiên, trong quá trình ban hành và thực thi chính sách, pháp luật về phát triển bền vững, Việt Nam và EU cũng phải bảo đảm:

  • Phù hợp với các tiêu chuẩn đã được quốc tế công nhận, và các hiệp định về lao động, môi trường mà mình là thành viên;
  • Quy định và khuyến khích mức độ bảo vệ cao về môi trường và xã hội, đồng thời tiếp tục nỗ lực cải thiện các quy định luật pháp và chính sách đó.

Về mức độ bảo hộ về môi trường và lao động, EVFTA có những yêu cầu nhất định đối với cách thức ban hành và thực thi các chính sách, pháp luật môi trường và lao động nội địa. Cụ thể, EVFTA yêu cầu Việt Nam và EU:

  • Không làm suy yếu (giảm) mức độ bảo vệ môi trường và lao động theo cách gây bất lợi cho mục tiêu của Chương này;
  • Không khuyến khích thương mại và đầu tư thông qua việc làm suy yếu mức độ bảo vệ luật pháp môi trường và lao động nội địa;
  • Không giảm nhẹ hiệu lực pháp lý hoặc miễn trừ các quy định luật pháp về môi trường và lao động theo cách làm ảnh hưởng đến thương mại và đầu tư giữa Việt Nam và EU nhưng cũng không được bỏ qua việc thực thi hiệu quả pháp luật môi trường và lao động để khuyến khích thương mại và đầu tư;
  • Không áp dụng pháp luật môi trường và lao động một cách phân biệt đối xử tùy tiện và vô lý hoặc để hạn chế thương mại một cách trá hình.

2. Cam kết về Lao động

EVFTA có một Chương riêng về lao động với các cam kết liên quan tới các quyền cơ bản của người lao động, điều kiện lao động, xu hướng về tiêu chuẩn lao động.

Trong khi đó, ngành rau quả là một ngành có một số đặc thù về lao động và điều kiện lao động, chẳng hạn như:

  • Sử dụng nhiều lao động, đặc biệt là lao động giản đơn
  • Môi trường lao động có yếu tố độc hại đến sức khỏe người lao động (sử dụng thuốc bảo vệ thực vật)
  • Điều kiện làm việc và bảo hộ lao động còn sơ sài do chủ yếu là các hộ nông dân, doanh nghiệp nhỏ với tiềm lực hạn chế.

Vì vậy, các cam kết của EVFTA về lao động được dự đoán là sẽ có tác động nhất định tới ngành rau quả, chủ yếu là theo hướng gián tiếp (do EVFTA không có cam kết nào về các tiêu chuẩn lao động cụ thể).

EVFTA không đưa ra các cam kết hay tiêu chuẩn lao động mới mà chỉ nhấn mạnh việc thực hiện hiệu quả các nghĩa vụ mà Việt Nam và EU đã cam kết với tư cách là Thành viên của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) và các tiêu chuẩn lao động trong Tuyên bố 1998 của ILO về Các nguyên tắc và các quyền cơ bản tại nơi làm việc, gồm:

  • Quyền tự do liên kết và thương lượng tập thể của người lao động và người sử dụng lao động;
  • Chấm dứt mọi hình thức lao động cưỡng bức hoặc ép buộc;
  • Xóa bỏ hiệu quả lao động trẻ em;
  • Chấm dứt phân biệt đối xử về việc làm và nghề nghiệp.

Trong CPTPP, Việt Nam cũng có cam kết tương tự về 04 vấn đề này. Tuy nhiên, ngoài cam kết mang tính nguyên tắc chung này, CPTPP còn có thêm cam kết về các điều kiện lao động chấp nhận được (liên quan tới lương tối thiểu, giờ làm việc, an toàn lao động, sức khỏe người lao động). Trên thực tế, EVFTA có đề cập tới vấn đề này nhưng ở mức độ thấp hơn, theo đó các Bên không sử dụng các tiêu chuẩn lao động để bảo hộ thương mại hay tạo ra lợi thế so sánh.

Bên cạnh 04 quyền lao động cơ bản này, EVFTA cũng có các cam kết (không bắt buộc) về việc nỗ lực tham gia ký kết và thực thi các Công ước khác về lao động của ILO mà Việt Nam/EU chưa phải là thành viên nhưng vẫn nhấn mạnh rằng điều này phụ thuộc vào bối cảnh của mỗi Bên.

Nguồn: Trích dẫn: "Cẩm nang doanh nghiệp EVFTA và Ngành Rau quả Việt Nam
- Trung tâm WTO và Hội nhập