Tin đọc nhiều
Nghị định 01/2025/NĐ-CP có hiệu lực từ ngày 1-3-2025, trong đó buộc doanh nghiệp ủy thác xuất khẩu gạo cũng phải có giấy chứng nhận đủ điều kiện xuất khẩu gạo như doanh nghiệp nhận ủy thác.
Nghị định 01/2025/NĐ-CP (Nghị định 01) nhằm sửa đổi, bổ sung các quy định của Nghị định số 107/2018/NĐ-CP (Nghị định 107) về kinh doanh xuất khẩu gạo vừa có hiệu lực vào đầu tháng 3 này có một nội dung sửa đổi quan trọng: buộc doanh nghiệp ủy thác xuất khẩu gạo cũng phải có giấy chứng nhận đủ điều kiện xuất khẩu gạo (Giấy phép xuất khẩu gạo) như doanh nghiệp nhận ủy thác. Quy định này ảnh hưởng như thế nào đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp và doanh nghiệp cần làm gì trong bối cảnh này?
Quy định mới liệu đã hợp lý?
Thống kê hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam ghi nhận những thành tích ấn tượng(1) trong những năm vừa qua mặc cho những biến động trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam bị cạnh tranh gay gắt từ các đối thủ trong khu vực và trên thế giới. Thêm vào đó, các cam kết quốc tế và yêu cầu của khách hàng về truy xuất nguồn gốc gạo xuất khẩu ngày càng khắt khe, tạo áp lực buộc doanh nghiệp gạo Việt Nam phải nâng cao tiêu chuẩn xuất khẩu nếu muốn duy trì thị phần và vị thế trên trường quốc tế.
Quy định ở Nghị định 107 không ràng buộc điều kiện đối với hoạt động ủy thác xuất khẩu gạo của doanh nghiệp.
Trước nay các doanh nghiệp đều hiểu rằng chỉ những doanh nghiệp có giấy phép đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo mới được phép tiến hành hoạt động xuất khẩu gạo. Mục đích của quy định này là để loại bỏ các đơn vị không đạt chuẩn, từ đó giảm thiểu nguy cơ gian lận và đảm bảo chất lượng sản phẩm đạt tiêu chuẩn xuất khẩu. Song, yêu cầu giấy phép áp dụng đối với cả bên ủy thác trở nên không hợp lý do hoạt động xuất khẩu gạo tại Việt Nam có tính chất đặc thù với tập quán sản xuất và kinh doanh quy mô nhỏ lẻ, tình trạng các doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa được cấp giấy phép phải hợp tác với doanh nghiệp nhận ủy thác để xuất khẩu gạo cho các khách hàng nước ngoài đã phổ biến từ trước tới nay.
Thách thức không nhỏ cho doanh nghiệp
Có thể thấy, quy định mới của Nghị định 01 đã tác động đáng kể đến hoạt động của cả doanh nghiệp ủy thác và doanh nghiệp nhận ủy thác.
Đối với doanh nghiệp ủy thác, việc ký kết hợp đồng xuất khẩu gạo đã có thể diễn ra nhiều tháng trước khi Nghị định 01 ban hành và có hiệu lực. Khi đó, vấn đề nan giải đặt ra cho doanh nghiệp xuất khẩu gạo đối với các hợp đồng đang được thực hiện là kể từ ngày 1-3-2025, doanh nghiệp ủy thác xuất khẩu gạo có thể sẽ không thể cung cấp hàng cho khách hàng/đối tác đã đặt hàng do không kịp chuẩn bị các điều kiện để được giấy phép xuất khẩu gạo. Đây là một rủi ro rất lớn, đặt các doanh nghiệp ủy thác trước các rủi ro bồi thường, phạt hợp đồng do không tuân thủ các điều khoản đã ký kết. Bên cạnh đó, khi không thể ủy thác xuất khẩu, doanh nghiệp sẽ có lượng gạo tồn kho lớn và không đủ tài chính để có thể trả nợ cho đối tác, nông dân, người lao động.
Bên cạnh đó, để được cấp Giấy phép xuất khẩu gạo, doanh nghiệp phải đáp ứng các tiêu chuẩn về cơ sở vật chất như kho chứa, cơ sở xay, xát hoặc cơ sở chế biến thóc, gạo phù hợp với tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia và phải duy trì điều kiện kinh doanh để bảo đảm công tác hậu kiểm của cơ quan có thẩm quyền(2) - những yêu cầu đòi hỏi nguồn lực và quy mô hoạt động lớn gây khó cho khả năng của những doanh nghiệp nhỏ và vừa, vốn chỉ xuất khẩu vài ngàn đến vài chục ngàn tấn gạo mỗi năm. Yếu tố này dẫn đến gánh nặng về thủ tục, chi phí và đầu tư đối với các doanh nghiệp nhỏ.
Hơn nữa, việc quy định cả bên ủy thác và bên nhận ủy thác đều phải có giấy phép làm giảm tính linh hoạt vốn có của hình thức ủy thác, tăng thủ tục và chi phí cho doanh nghiệp.
Đối với doanh nghiệp nhận ủy thác, những thay đổi đột ngột này làm cho các doanh nghiệp này chưa kịp thích nghi với lượng khách hàng giảm đáng kể do các đơn vị ủy thác phải xoay sở tìm cách đáp ứng điều kiện của doanh nghiệp ủy thác xuất khẩu gạo để tiếp tục hoạt động này theo quy định mới.
Giải pháp nào?
Về phía doanh nghiệp, trong tình hình này nên thực hiện một số giải pháp sau trước mắt cũng như lâu dài để duy trì hoạt động kinh doanh và phát triển.
Thứ nhất, doanh nghiệp tạm ngưng ký hợp đồng mới khi chưa chắc chắn về việc được cấp Giấy phép xuất khẩu từ cơ quan có thẩm quyền. Đối với các hợp đồng đã ký với đối tác, cần trao đổi tiến hành thương lượng, hòa giải với đối tác để tìm ra giải pháp dung hòa quyền lợi của hai bên, cũng như cho thấy những nỗ lực để khắc phục của doanh nghiệp để tuân thủ hợp đồng và thỏa thuận với đối tác với nỗ lực cao nhất.
Trong trường hợp không tìm được tiếng nói chung về việc hoãn thực hiện hợp đồng, doanh nghiệp có thể xem xét phương án hợp tác với các đơn vị xuất khẩu gạo trong nước đã có giấy phép xuất khẩu hoặc đơn vị xuất khẩu gạo của nước ngoài để cung ứng cho những đơn hàng này như một giải pháp tạm thời nhằm hạn chế thấp nhất những rủi ro có thể gánh chịu.
Thứ hai, doanh nghiệp chuẩn bị sớm và đầy đủ các điều kiện theo quy định và tiến hành các thủ tục xin cấp Giấy phép xuất khẩu gạo để được cấp phép sớm nhất có thể. Phải lưu ý rằng, thời gian chuẩn bị đầy đủ các điều kiện để được cấp phép và thời gian chuẩn bị cấp phép sẽ kéo dài tùy thuộc vào năng lực cũng như nguồn lực của doanh nghiệp. Thông thường thủ tục này có thể doanh nghiệp mất vài tháng để hoàn thành.
Về phía cơ quan quản lý, dẫu biết rằng mục tiêu của quy định mới này là tạo ra một khung pháp lý minh bạch, kiểm soát chặt chẽ chuỗi xuất khẩu gạo, đảm bảo rằng chỉ những doanh nghiệp có năng lực, kinh nghiệm cùng hệ thống quản lý đạt chuẩn mới được phép tham gia vào hoạt động xuất khẩu, qua đó góp phần củng cố uy tín và thương hiệu của gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế. Song, quy định mới đã đặt ra những thách thức rất lớn đối với doanh nghiệp xuất khẩu gạo thực hiện hoạt động ủy thác xuất khẩu.
Ở góc độ quản lý nhà nước, cơ quan có thẩm quyền vẫn nên cân nhắc cả hai mặt của một vấn đề để có thể đưa ra những quy định phù hợp nhằm hỗ trợ, thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp. Vì thời gian từ lúc ban hành cho đến lúc Nghị định 01 có hiệu lực chỉ có vỏn vẹn hai tháng, chưa kể thời gian này trùng với thời gian Tết Nguyên đán 2025.
Vì lẽ đó, để có thêm thời gian chuẩn bị các điều kiện cần cho việc đáp ứng các yêu cầu mới của Nghị định 01, cũng như chuẩn bị các hồ sơ, cơ sở vật chất xin cấp Giấy phép xuất khẩu gạo. Đồng thời cơ quan quản lý cũng cân nhắc điều chình quy định đơn vị thực hiện cấp Giấy phép xuất khẩu từ Bộ Công Thương cho UBND tỉnh, thành phố đảm nhiệm. Vì hiện nay, hoạt động xuất khẩu gạo đều tập trung rất lớn và gần như toàn bộ tài các tỉnh thành miền Tây Nam bộ của Việt Nam.
Nguồn: Tạp chí Kinh tế Sài Gòn