Sau nhiều tháng vướng mắc khiến xuất khẩu chững lại, cuối tháng 5/2025, Trung Quốc chính thức phối hợp tháo gỡ rào cản kỹ thuật với nông sản Việt Nam, trong đó sầu riêng là trọng tâm. 

Cùng lúc, hải quan Việt Nam yêu cầu ưu tiên thông quan mặt hàng này tại các cửa khẩu lớn, tạo cú hích giải tỏa áp lực mùa vụ tại Tây Nguyên và Nam Bộ.

Theo số liệu thống kê của Hải quan, năm 2024, kim ngạch xuất nhập khẩu nông lâm thủy sản giữa Việt Nam và Trung Quốc đạt 17,8 tỷ USD, tăng 14,6 % so với năm trước đó. Trong đó, xuất khẩu từ Việt Nam sang Trung Quốc đạt 13,5 tỷ USD, tăng 14,3%, còn nhập khẩu từ Trung Quốc vào Việt Nam ước đạt 4,3 tỷ USD, tăng tới 21%. Riêng trong bốn tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy sản sang Trung Quốc ước đạt 5,07 tỷ USD, tăng 3,7 % so với cùng kỳ năm 2024.

Thông tin từ chuyến công tác chính thức tới Bắc Kinh và làm việc với Tổng cục Hải quan Trung Quốc từ ngày 27 - 29/5/2025 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Việt Nam, có vẻ thúc đẩy hợp tác kiểm dịch thực vật, tháo gỡ các vướng mắc về quy trình kỹ thuật và tạo điều kiện cho sầu riêng, vải thiều cùng nhiều nông sản khác được thông quan thuận lợi hơn trong vụ thu hoạch sắp tới.

Trung Quốc hiện là thị trường lớn nhất của nông sản Việt Nam với hệ thống kiểm soát ngày càng chặt chẽ. Đến nay, hai bên đã ký 28 thỏa thuận ghi nhớ và nghị định thư về xuất nhập khẩu các mặt hàng nông lâm thủy sản. Nhiều sản phẩm chủ lực của Việt Nam đã được cấp phép xuất khẩu chính ngạch như 15 mặt hàng rau quả, sữa và các sản phẩm từ sữa, thủy sản các loại, tổ yến, khỉ nuôi, cá sấu, bột cá và các nguyên liệu phục vụ sản xuất thức ăn chăn nuôi.

Tuy nhiên, từ đầu năm 2025 đến nay, sầu riêng Việt Nam liên tục bị chậm thông quan do phía Trung Quốc siết chặt yêu cầu về kiểm dịch, truy xuất nguồn gốc và mã số vùng trồng. Dù Việt Nam đã có hàng trăm mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói được cấp phép, việc kiểm tra thực tế vẫn bộc lộ nhiều điểm yếu từ khâu ghi chép nhật ký canh tác cho đến đóng gói, vận chuyển.

Hệ quả là nhiều container bị giữ lại lâu ngày tại cửa khẩu, làm phát sinh chi phí, giảm chất lượng hàng hóa và đẩy giá trong nước lao dốc. Từ mức đỉnh hơn 90.000 đồng/kg vào tháng 3, giá sầu riêng tại vườn đến cuối tháng 5 chỉ còn quanh mức 50.000 - 60.000 đồng/kg, có nơi tụt xuống dưới 45.000 đồng/kg.

Đáng chú ý, ngày 28/5/2025, Cục Hải quan Việt Nam ban hành công văn yêu cầu các chi cục tại cửa khẩu như Lào Cai, Hữu Nghị, Móng Cái và Tân Thanh chủ động bố trí nhân sự, ưu tiên tối đa thời gian làm thủ tục cho mặt hàng sầu riêng xuất khẩu. Đây là lần đầu tiên trong năm 20225, hải quan Việt Nam xác định sầu riêng là mặt hàng cần thông quan ngay trong mùa vụ để tránh ùn ứ. Theo chỉ đạo này, các chi cục được phép tăng ca, làm cả ngoài giờ và cuối tuần để đảm bảo hàng hóa được lưu thông nhanh nhất có thể.

Về phía Trung Quốc cũng đưa ra cam kết tương tự. Trong buổi hội đàm tại Bắc Kinh, hai bên thống nhất thiết lập cơ chế “luồng xanh” cho nông sản, tức là ưu tiên thông quan nhanh đối với các loại trái cây đang vào mùa thu hoạch. Ngoài sầu riêng, vải thiều cũng sẽ được tạo điều kiện đặc biệt tại các cửa khẩu trong suốt tháng 6 và tháng 7/2025. Bên cạnh đó, Trung Quốc sẽ cử các đoàn công tác sang Việt Nam để kiểm tra thực địa vùng trồng bưởi và chanh nhằm đẩy nhanh tiến độ ký kết các nghị định thư mới về xuất khẩu.

Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là liệu những động thái lần này có giúp ngành sầu riêng thực sự bứt phá hay chỉ là giải pháp tình thế khi Trung Quốc không còn là thị trường dễ tính? họ đang chuyển mình mạnh mẽ sang mô hình nhập khẩu có chọn lọc, ưu tiên chất lượng, truy xuất rõ ràng và đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Nếu Việt Nam không thay đổi cách làm, cải thiện quy trình từ nông trại đến khâu hậu kiểm, thì dù cửa khẩu có mở cũng không thể tận dụng được cơ hội.

Một điểm tích cực khác trong chuyến công tác lần này là đề xuất thành lập cơ chế họp cấp bộ trưởng hàng năm giữa Bộ Nông nghiệp Việt Nam và Môi trường Việt Nam với Tổng cục Hải quan Trung Quốc. Đây có thể là một kênh đối thoại chiến lược giúp hai bên giải quyết kịp thời các vấn đề phát sinh trong thương mại nông sản. Dù chỉ là bước khởi đầu nhưng nếu được duy trì, cơ chế này sẽ giúp nâng tầm quan hệ thương mại nông nghiệp song phương từ phản ứng sang chủ động.

Cơ hội xuất khẩu nông sản trong đó có sầu riêng sang Trung Quốc đang mở ra, nhưng đi được bao xa vẫn phụ thuộc vào năng lực tổ chức sản xuất và sự thay đổi thật sự từ phía doanh nghiệp và chính quyền địa phương. Nếu không có bước chuyển mình căn cơ thì tình trạng tắc nghẽn, ép giá và lệ thuộc sẽ tiếp tục lặp lại. Một thị trường tỷ dân là cơ hội rất lớn nhưng cũng là thách thức vô cùng khắc nghiệt nếu người chơi không đủ chuẩn để đi đường dài.

Nguồn: Tạp chí Doanh nghiệp & Hội nhập

• EU doạ trả đũa quyết định tăng thuế thép của Mỹ
• Ông Trump và ông Tập sắp điện đàm về thương mại, sớm nhất trong tuần này
• Dự thảo quy định kiểu dáng sinh thái đối với điện thoại của EU
• Anh hối thúc chính quyền Tổng thống Trump thực hiện thỏa thuận thuế quan với thép
• Indonesia áp thuế tự vệ với sợi bông nhập khẩu: Doanh nghiệp Việt Nam đối mặt thách thức mới