FTA đã góp phần nâng tầm xuất khẩu Việt Nam, mở lối vào các thị trường khó tính như EU, Mỹ, Nhật Bản. Tuy nhiên, ưu đãi chủ yếu rơi vào khối các doanh nghiệp FDI, còn nhiều doanh nghiệp nội, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, vẫn gặp khó khăn do thiếu thông tin, thiếu năng lực và thiếu hỗ trợ thực thi.

FTA: 'Đường cao tốc' cho xuất khẩu Việt Nam

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, việc Việt Nam ký kết và thực thi 17 hiệp định thương mại tự do (FTA) với nhiều nền kinh tế lớn trên toàn cầu (trong đó 16 FTA đã thực thi, 1 FTA đang chờ phê chuẩn) đã góp phần thúc đẩy mạnh mẽ quy mô ngoại thương của Việt Nam.

Các FTA đã trở thành “trợ lực” đáng kể cho cộng đồng doanh nghiệp, không chỉ giúp mở rộng cánh cửa tiếp cận các thị trường lớn, mà còn tạo động lực để doanh nghiệp chuyển mình, đầu tư vào sản xuất sạch, xanh và nâng cao tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm.

Ông Nguyễn Đình Tùng – Chủ tịch Vina T&T Group chia sẻ, nhờ ưu đãi thuế quan từ các FTA, doanh nghiệp đã mạnh dạn xuất khẩu trái cây tươi sang các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản, Hoa Kỳ.

“Tất cả các lô hàng trái cây tươi từ Việt Nam vào các thị trường có FTA đều được ưu đãi thuế quan. Điều này giúp chúng tôi tự tin đầu tư bài bản hơn cho vùng trồng, quy trình sơ chế và kiểm định chất lượng,” ông Tùng nói.

Tương tự, Tổng công ty May 10 cũng ghi nhận những tác động tích cực rõ rệt từ việc hội nhập thông qua FTA.

Theo ông Thân Đức Việt – Tổng giám đốc Tổng công ty May 10, doanh nghiệp đã tận dụng các cam kết về thuế quan để đẩy mở rộng thị trường xuất khẩu, đồng thời chủ động nâng tỷ lệ sử dụng nguyên liệu trong nước nhằm đáp ứng quy tắc xuất xứ. Đây chính là điều kiện tiên quyết để hưởng ưu đãi từ các FTA, đặc biệt là các FTA thế hệ mới yêu cầu cao về nguồn gốc sản phẩm.

Ở góc độ địa phương, tỉnh Cà Mau là một ví dụ điển hình cho việc khai thác hiệu quả các FTA.

Ông Phạm Thành Ngại - Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau cho biết: “Nhờ tận dụng tốt cơ hội từ các hiệp định FTA thế hệ mới như EVFTA hay CPTPP, kim ngạch xuất khẩu của tỉnh trong năm 2024 đạt trên 1,2 tỷ USD, tăng hơn 5% so với cùng kỳ và vượt kế hoạch đề ra.”

Hiện, địa phương này sở hữu 41 nhà máy hiện đại, sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe nhất của thị trường Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản.

Doanh nghiệp nhỏ và vừa: Loay hoay trước cơ hội từ FTA

Mặc dù kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam liên tục tăng trưởng, phản ánh những thành quả tích cực từ quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, song khi đi sâu phân tích số liệu về mức độ tận dụng ưu đãi thuế quan từ các FTA, Bộ Công Thương thẳng thắn nhìn nhận: hiệu quả vẫn còn hạn chế và chưa đồng đều, sự chênh lệch đáng kể vẫn tồn tại giữa các địa phương cũng như giữa các nhóm doanh nghiệp.

Phần lớn ưu đãi thuế quan hiện nay đang tập trung vào khối doanh nghiệp FDI – nhóm chiếm trên 70% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước. Trong khi đó, các doanh nghiệp trong nước, nhất là doanh nghiệp vừa và nhỏ, vẫn gặp khó khi tiếp cận và tận dụng các cam kết FTA.

Nguyên nhân chính là tỷ lệ nội địa hóa thấp, phụ thuộc nguyên liệu nhập khẩu, dẫn đến giá trị gia tăng trong xuất khẩu không cao. Nhiều mặt hàng vẫn mang tính chất gia công, chế biến đơn giản. Thặng dư thương mại vì thế chủ yếu đến từ khối FDI, còn khu vực doanh nghiệp nội địa lại thường xuyên thâm hụt.

Khảo sát của Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI) cho thấy, chỉ khoảng 15 - 25% doanh nghiệp Việt Nam nhận thức được các cam kết FTA có lợi cho mình, và tỷ lệ doanh nghiệp thực sự tận dụng được các ưu đãi này còn thấp hơn.

Nhiều doanh nghiệp chỉ làm thủ tục xin chứng nhận xuất xứ khi được phía đối tác yêu cầu, thay vì chủ động coi FTA là đòn bẩy để mở rộng thị trường và nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Không ít doanh nghiệp nhỏ, đặc biệt trong lĩnh vực nông sản, còn gặp rào cản lớn từ thiếu thông tin thị trường, năng lực hạn chế trong đáp ứng tiêu chuẩn xanh, bền vững cũng như những quy định hàng rào kỹ thuật ngày càng khắt khe từ các đối tác nhập khẩu.

“Có những hàng rào kỹ thuật mà chúng tôi chưa từng nghe tới, nói gì đến chuyện đáp ứng,” đại diện một doanh nghiệp nhỏ thẳng thắn chia sẻ.

Tại buổi công bố Bộ chỉ số đánh giá thực thi FTA (FTA Index) năm 2024, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh: “Hội nhập không chỉ toàn hoa hồng, mà có cả chông gai. Ký kết là một chuyện, thực thi hiệu quả mới là đích đến.”

Thủ tướng kêu gọi đổi mới tư duy hội nhập, từ tiếp nhận sang đóng góp, từ đi sau sang tiên phong, đồng thời khẳng định vai trò chiến lược của Nghị quyết 59-NQ/TW trong định hướng hội nhập quốc tế giai đoạn mới.

Thủ tướng nhấn mạnh Việt Nam cần khai thác hiệu quả các cam kết và thỏa thuận quốc tế, với tinh thần đã nói là làm, cam kết phải thực hiện và đã thực hiện là phải hiệu quả, bởi ký kết nhiều nhưng phải hiệu quả, không phải ký kết xong rồi để đó.

Tới đây, Việt Nam tiếp tục đàm phán, ký kết, thực hiện các hiệp định thương mại, liên kết kinh tế với các đối tác có tiềm năng, các nền kinh tế có tính bổ trợ với nền kinh tế Việt Nam như với Brazil, Ấn Độ, Trung Đông… để mở ra cơ hội xuất khẩu mới.

Để các FTA thực sự phát huy tác dụng sâu rộng, nhiều chuyên gia và doanh nghiệp đề xuất xây dựng chương trình hỗ trợ chuyên biệt dành cho các doanh nghiệp có tiềm năng xuất khẩu. Sự vào cuộc của các bộ, ngành, hiệp hội và tổ chức hỗ trợ sẽ là chìa khóa giúp doanh nghiệp nội địa chuyển mình, tận dụng hiệu quả hơn các cam kết quốc tế.

Nguồn: Tạp chí Điện tử Đầu tư Tài chính

• Dự thảo quy định kiểu dáng sinh thái đối với điện thoại của EU
• Ông Trump tăng thuế nhôm, thép nhập khẩu từ 25% lên 50%
• Tòa Phúc thẩm liên bang Mỹ tạm thời khôi phục các mức thuế toàn cầu của Tổng thống Trump
• Thủ tướng đề nghị Mỹ có cách tiếp cận cân bằng hơn trong đàm phán thuế quan với Việt Nam
• Gạo, nước mắm Việt trở thành sản phẩm, gia vị mới trên bàn ăn Nhật