Hành trình gỡ “thẻ vàng” IUU

Gỡ “thẻ vàng” thuỷ sản IUU không chỉ tiếp tục mở ra cánh cửa cho thuỷ sản Việt vào thị trường EU mà còn là cơ hội mở ra sự phát triển bền vững của ngành thuỷ sản.

Dự kiến trong tháng 5/2024, EC sẽ tiếp tục thanh tra một lần nữa nhằm đưa ra kết luận về việc tuân thủ khai thác thủy sản xuất khẩu. Vì vậy, đây là cơ hội cuối cùng để nước ta gỡ “thẻ vàng” IUU!

Việc gỡ “thẻ vàng” IUU là nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết vì EU nằm trong top 5 thị trường xuất khẩu lớn nhất của thủy sản Việt Nam, sau Mỹ, Trung Quốc và đứng trước Nhật Bản, Hàn Quốc.

Lỗ hổng thực thi

Có thể khẳng định, trong 7 năm qua, chúng ta đã rất nỗ lực trong việc thực hiện các khuyến nghị của Uỷ ban châu Âu (EC) trong việc hoàn thiện khung khổ pháp lý về khai thác thủy sản, giám sát đội tàu; truy xuất nguồn gốc thủy sản. Sự cải thiện này cũng được EC ghi nhận qua nhiều lần thanh tra. Sự khẩn trương và quyết liệt hoàn thiện thể chế ngày càng rõ nét chuẩn bị cho lần kiểm tra thứ 5 tới.

Theo đó, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ NN&PTNT đã ban hành rất nhiều văn bản về chống khai thác IUU suốt 7 năm qua, từ sửa đổi Luật Thuỷ sản 2017 tới hàng loạt quy định chống khai thác bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định IUU. Chỉ thị số 45/CT-TTG ngày 13/12/2017 về một số nhiệm vụ, giải pháp cấp bách để khắc phục cảnh báo của Ủy ban châu Âu về chống khai thác IUU; Nghị quyết số 89/NQ-CP ngày 06/7/2018 của Chính phủ về việc gia nhập Hiệp định về biện pháp quốc gia có cảng nhằm ngăn chặn, chống khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định...

Đặc biệt mới đây, Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 10/4/2024 của Ban Bí thư về tăng tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác chống khai thác thuỷ sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định và phát triển bền vững ngành thuỷ sản đã khẳng định cam kết, quyết tâm, nỗ lực của cả hệ thống chính trị từ Trung ương đến địa phương trong việc hoàn thiện hệ thống thể chế sao cho phù hợp với thông lệ quốc tế. Như vậy, chống khai thác IUU đã có sự chỉ đạo xuyên suốt từ Đảng, Nhà nước.

Tuy nhiên, vấn đề tồn tại được cho rằng nằm ở việc thực thi của các địa phương. Nhiều lần, Đoàn thanh tra EC đều đánh giá mức độ cải thiện ở Trung ương hay những thể chế được ban hành đã chứng tỏ quyết tâm chính trị của lãnh đạo Trung ương.

Tất cả những khuyến cáo của EC, những điều cấm trong khai thác IUU đều đã có trong Luật Thủy sản 2017. Những khuyến cáo đó đã được Việt Nam cấm từ trong luật nhưng cấp độ thực thi chưa tốt.

Thời gian gần đây, Bộ NN&PTNT và các bộ, ngành có liên quan khác như: Bộ Ngoại giao và Bộ Quốc phòng, Bộ Công an… đều vào cuộc ở tất cả cấp độ để chuẩn bị đón Đoàn thanh tra EC. Đồng thời, coi đây là lần cuối với mong muốn chứng minh được sự cải thiện của Việt Nam qua những điều họ đã khuyến cáo.

Quyết tâm từ mỗi địa phương

Như đoàn thanh tra EC nhiều lần nhận định, khuôn khổ pháp lý của Việt Nam đã hoàn thiện, mấu chốt nằm ở quyết tâm của lãnh đạo địa phương và tinh thần phối hợp liên thông để cùng xử lý vấn đề. Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định Nguyễn Tuấn Thanh khẳng định, tỉnh đã tập trung thực hiện các biện pháp mạnh, xử lý dứt điểm các tồn tại, hạn chế và chuẩn bị tốt để đón Đoàn thanh tra EC lần thứ 5. Đồng thời, tiếp tục rà soát toàn bộ dữ liệu quản lý tàu cá, đảm bảo khớp nối, đồng bộ dữ liệu từ quản lý địa phương đến quốc gia. Hiện đại đội tàu xa bờ, duy trì hơn 3.200 tàu dần hướng đến đầu tư hiện đại, được giám sát bằng công nghệ vệ tinh. “Bình Định đặt ra mục tiêu sẽ xây dựng lực lượng kiểm ngư cấp tỉnh đủ mạnh để chủ động kiểm soát, giám sát đội tàu tỉnh và nâng cấp, đầu tư hạ tầng nghề cá”, ông Thanh nhấn mạnh.

Thứ trưởng Bộ NNPTNT Phùng Đức Tiến cũng đồng tình cho rằng, việc gỡ được thẻ vàng sẽ phụ thuộc vào kết quả mà chúng ta đang triển khai từ nay đến lúc phía bạn sang, phụ thuộc vào kết quả thanh tra thực tế tại các địa phương, tại doanh nghiệp và tại các cơ quan quản lý và phụ thuộc vào những nỗ lực cao điểm của cả hệ thống chính trị, 28 tỉnh, thành phố ven biển và các bộ, ngành liên quan trong việc thực hiện Chỉ thị 32- CT/TW của Ban Bí thư.

Theo Thứ trưởng, phải quyết liệt làm sao từ thời điểm này đến lúc phái đoàn EC sang Việt Nam, sẽ không còn phát sinh vụ việc nào tàu cá và ngư dân của chúng ta bị nước ngoài bắt giữ. "Từ thời điểm này đến lúc đó, nếu không phát sinh vụ việc nào nữa thì khả năng gỡ cảnh báo thẻ vàng của Việt Nam sẽ khả quan", Thứ trưởng Phùng Đức Tiến khẳng định.

Thủ tướng Chính phủ cũng đã nhấn mạnh, chống được khai thác IUU là điều kiện cần chúng ta phải vượt qua và để trong thời gian tới sản phẩm thủy sản Việt Nam có thị trường tốt hơn ở châu Âu.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Lê Minh Hoan: Bước đi ngắn mở ra hành trình dài:

Bộ NN&PTNT đã có tờ trình gửi Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ triển khai Chỉ thị Chỉ thị số 32-CT/TW của Ban Bí thư, trong đó nhấn mạnh các giải pháp để thực hiện tốt nhất 3 vấn đề trong khuyến cáo của EC, đó là: tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài, tàu cá ngắt thiết bị hành trình, tàu không đăng ký. Đây chính là 3 điểm nghẽn khiến việc gỡ thẻ vàng IUU còn khó khăn.

Vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu ngành chức năng, các địa phương cho bà con ngư dân đăng ký lại đội tàu, xem số lượng bao nhiêu, hay đánh bắt ở vùng biển nào để có cơ sở cấu trúc lại ngành khai thác thủy sản, tránh sự mất cân đối giữa vùng bờ, vùng lộng, vùng khơi.

Đối với các tàu cố tình tắt thiết bị giám sát hành trình, vi phạm vùng biển nước ngoài, thời quan qua, nhiều ý kiến cho rằng chưa có đủ chế tài xử lý dẫn đến vi phạm kéo dài, về vấn đề này, Bộ NNPTNT vừa ban hành một loạt Nghị định, thông tư quy định chi tiết mức xử phạt. Theo đó, quy định mới đối với hành vi tắt thiết bị giám sát hành trình sẽ bị xử phạt nặng từ 500-700 triệu đồng để tăng tính răn đe, các tàu sẽ không còn tình trạng úp nồi cơm hay che lấp thiết bị, tắt thiết bị để trốn tránh quy định này.

Gỡ “thẻ vàng” thuỷ sản IUU không phải chỉ để đáp ứng các yêu cầu của EC mà còn là giải pháp để bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản, môi trường sinh thái, tài nguyên đất nước cho thế hệ mai sau. IUU là sự khởi đầu để Việt Nam tiến tới phát triển một nghề cá có trách nhiệm và bền vững.

Do vậy, mỗi địa phương, ngư dân thực thi các khuyến nghị của EC không chỉ vì mục tiêu gỡ thẻ vàng IUU mà còn vì thế hệ mai sau, đó mới là cái đích cần hướng tới, bởi nếu không nghĩ tới đường dài thì chính chúng ta làm cho nguồn lợi thủy sản nghèo nàn đi.

Đại sứ Liên minh châu Âu (EU) tại Việt Nam Julien Guerrier: Việt Nam đã có nỗ lực lớn: Việt Nam đã thể hiện quyết tâm chính trị rất cao, có những nỗ lực rất lớn để có thể được gỡ “thẻ vàng” về các hoạt động khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) càng sớm càng tốt. Gần đây, chúng tôi đã có buổi làm việc với Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Việt Nam. Chúng tôi thấy Việt Nam đã tạo được một khuôn khổ pháp lý về vấn đề này, đã có những nỗ lực như lắp đặt thiết bị giám sát hành trình của tàu để theo dõi. Tuy nhiên, hiện vẫn còn vấn đề thực thi, vì ngư dân có thể tắt máy để tránh bị giám sát khi họ đi vào các vùng cấm hay sang quốc gia khác để đánh bắt. Đó là hành động khai thác trái phép nhưng không bị xử lý nghiêm.

Cụ thể, Việt Nam đã ban hành những nghị định, quy định pháp lý về xử phạt hành vi vi phạm của ngư dân và tàu cá. Hy vọng hai bên sớm có đánh giá về tiến bộ đạt được cho đến nay, dựa trên những nỗ lực của Việt Nam. Hiện thời điểm đoàn thanh tra của EU đến Việt Nam chưa được ấn định nhưng đây có thể là lần đánh giá quan trọng. Phái đoàn EU đang trao đổi chặt chẽ với Bộ NN&PTNT. Để đạt được kết quả tốt nhất có thể sau khi đoàn thanh tra vào, phía EU muốn Bộ NN&PTNT đề xuất thời điểm, khi nào phía Việt Nam cảm thấy sẵn sàng nhất và có thể đạt được kết quả tích cực nhất, phái đoàn EU sẽ thông báo để đoàn thanh tra đến. Chúng tôi hy vọng sớm có kết quả cụ thể, đặc biệt là với Nghị định về xử phạt sẽ bắt đầu có hiệu lực từ ngày 19/5. Cần một khoảng thời gian để nghị định được triển khai trên thực tế và mang lại kết quả. Khi đó hai bên sẽ ấn định thời điểm đoàn thanh tra EU tới Việt Nam.

Nguồn: Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp