Đại diện thương mại Hoa Kỳ (USTR), ông Michael Froman vừa qua đã cảnh báo các nhà hoạt động môi trường rằng chương môi trường trong văn bản cuối cùng của Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) có thể sẽ không đáp ứng được tất cả những yêu cầu của họ, do nhiều  nội dung trong đề xuất của Hoa Kỳ vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ các quốc gia khác.

Tại một bữa tiệc ngày 19/11 tại Washington do Quỹ Động vật Hoang dã Thế giới (WWF) tổ chức, ông Froman đã nhấn mạnh ý “không ai đạt được 100% những gì họ muốn trong cuộc đàm phán này” trong thông điệp gửi đến tất cả các bên liên quan tại Hoa Kỳ, bao gồm đại điện các nhóm lợi ích doanh nghiệp, lao động và sức khỏe cộng đồng.

Ông Froman còn nói rằng Hoa Kỳ đang cố gắng để “làm một cái gì đó mới trong chương này mà các quốc gia khác khó có thể khoanh tay đứng nhìn,” và ông cũng cảm ơn các nhóm hoạt động môi trường của Hoa Kỳ đã giúp thuyết phục các bên về tầm quan trọng của vấn đề này.

Hoa Kỳ đã vấp phải sự phản đối tại TPP liên quan đến yêu cầu của họ về việc các nghĩa vụ trong chương môi trường cũng sẽ là đối tượng của các quy định giải quyết tranh chấp giống như các vi phạm thương mại. Những nghĩa vụ này bao gồm việc các quốc gia phải tăng cường thực thi pháp luật môi trường nội địa, cũng như củng cố các cam kết mà họ đã ký kết trong bảy hiệp định đa phương về môi trường khác.

Các yếu tố này phản ánh thỏa thuận ngày 10/05/2013 giữa chính quyền Bush và phe Dân chủ ở Hạ viện. Nhưng bản đề xuất của Hoa Kỳ tại TPP vượt xa thỏa thuận đó, bằng việc bao hàm cả các quy định bắt buộc về bảo tồn động thực vật hoang dã cũng như các quy định nhằm ngăn chặn khai thác gỗ trái phép và trợ cấp khai thác thủy sản.

Khi được hỏi đâu là vấn đề khó khăn nhất trong chương môi trường, ông Froman trả lời: “Tất cả.” Ông cho biết mỗi quốc gia lại có các vấn đề khác nhau với bản đề xuất của Hoa Kỳ. Nhưng ông cũng nhấn mạnh rằng Hoa Kỳ tham gia vào các cuộc đàm phán với một “chỉ thị rõ ràng” do Quốc hội giao phó dựa trên thỏa thuận ngày 10/05. Theo đó, môi trường phải được coi là phần then chốt trong các đàm phán thương mại và phải là đối tượng của các quy định về giải quyết tranh chấp như các vi phạm thương mại.

Mặc dù nhóm đàm phán về môi trường đang họp tuần này tại thành phố Salt Lake cùng với các trưởng đoàn đàm phán, nhưng các nhà hoạt động môi trường không hi vọng rằng sẽ có nhiều  tiến triển đạt được trong chương này. Cho đến vòng đàm phán Brunei vào cuối tháng 8, chương này vẫn còn đến 300 dấu ngoặc vuông, thể hiện các điểm chưa thống nhất giữa các nước TPP.

Các nguồn tin cho biết, Canada đang chủ trì các phiên đàm phán về môi trường trong TPP, nhưng không rõ điều này có tác động như thế nào lên các cuộc đàm phán  bởi trong các hiệp định thương mại trước đây, Canada đã phải miễn cưỡng chấp nhận áp dụng các quy định giải quyết tranh chấp về các nghĩa vụ môi trường tương tự như các vi phạm thương mại.

Có ý kiến lại cho rằng, vai trò chủ trì của Canada chỉ nhằm dẫn dắt đàm phán và đi đến thống nhất, và điều này không liên quan đến vị thế đàm phán của họ. Ông Froman tránh trả lời trực tiếp khi được hỏi quy đinh môi trường nào là quan trọng nhất đối với Hoa Kỳ khi tham gia TPP. Ông cũng nói rằng ông không thể tiên đoán ngay lập tức khi nào đàm phán sẽ kết thúc, nhưng mục tiêu của Hoa Kỳ là đạt được kết quả tiến bộ và nâng cao các tiêu chuẩn thương mại và môi trường.

Ông Froman bổ sung rằng Hoa Kỳ đang cố gắng đấu tranh để có được các quy định môi trường tốt nhất có thể, và rằng Tổng thống Obama sẽ không ủng hộ một hiệp định TPP mà không có các quy định bảo vệ môi trường hiệu quả.

Các quan chức Hoa Kỳ từ lâu đã coi các quy định môi trường như là một trong bốn lĩnh vực khó khăn nhất trong đàm phán TPP, cùng với tiếp cận thị trường, sở hữu trí tuệ và quản lý doanh nghiệp nhà nước.

Bữa tiệc của WWF đã cho thấy mối quan hệ phức tạp giữa các nhóm môi trường và chính phủ Hoa Kỳ trong vấn đề TPP. Trong khi các nhóm môi trường vẫn ủng hộ các nỗ lực của USTR về việc phải đạt được các quy định mạnh mẽ trong chương môi trường, thì một số nhóm Câu lạc Bộ Sierra và nhóm Những người bạn của Trái đất lo ngại rằng cơ chế giải quyết tranh chấp giữa nhà đầu tư và nhà nước (ISDS) có thể cản trở chính phủ các nước trong việc quản lý bảo vệ môi trường.

Trong suốt sự kiện trên, Câu lạc bộ Sierra, do bà Ilana Solomon đại điện, nhấn mạnh rằng chương môi trường không thôi không đủ để bảo vệ môi trường. Solomon cho biết, nhóm của bà lo ngại rằng cơ chế giải quyết tranh chấp nhà nước - nhà đầu tư có thể ảnh hưởng tiêu cực đến các quy định về môi trường của mỗi nước, và rằng TPP sẽ tạo thuận lợi cho quá trình cấp phép xuất khẩu khí gas hóa lỏng từ Hoa Kỳ sang các nước thành viên khác.

Ông Froman phản bác rằng Hoa Kỳ đã xây dựng các biện pháp tự vệ trong chương đầu tư nhằm bảo vệ các quy định vì lợi ích công cộngmà được áp dụng không phân biệt đối xử khỏi cơ chế ISDS, cụ thể, các quy định này sẽ không bị coi là một hình thức t “trưng dụng gián tiếp” và sẽ có một cơ chế cho phép các chính phủ đưa ra cách giải thích ràng buộc với các điều khoản của chương này buộc cơ quan giải quyết tranh chấp phải xử theo hướng có lợi cho họ. 

Một nhà hoạt động môi trường phản bác rằng những biện pháp tự vệ như vậy đã có trong các hiệp định đầu tư trước đó của Hoa Kỳ nhưng vẫn không ngăn được các nhà đầu tư khởi kiện chống lại các quy định về môi trường.

Trong suốt bữa tiệc, Ông Froman nhấn mạnh rằng TPP sẽ không làm thay đổi quy định của pháp luật Hoa Kỳ theo đó yêu cầuchính phủ chỉ được cấp phép xuất khẩu cho khí tự nhiên sau khi xác định được việc xuất khẩu đó là vi lợi ích công cộng.

Nhưng các nhóm như Sierra cho rằng chính các quy định này có vấn đề, đặc biệt là quy định cho phép việc xuất khẩu khí gas sang các nước đối tác thương mại tự do của Hoa Kỳ không phải trải qua công đoạn đánh giá lợi ích công cộng. Họ lo sợ rằng điều này có thể mở rộng cửa cho khí xuất khẩu đến các nước TPP như Nhật Bản và từ đó khuyến khích sản xuất khí tại Hoa Kỳ sử dụng công nghiệp mà họ cho là có hại cho môi trường, như công nghệ “fracking”.

Bên ngoài sự kiện, có một sự phản ứng rõ ràng khi mà nhóm Những người bạn của Trái đất tham gia vào một cuộc tuần hành phản đối được tổ chức bởi liên minh “Phản đối TPP”. Chủ tịch nhóm Những người bạn của Trái đất ông Erich Pica nói rằng nhóm của ông đã “gửi một bản thông điệp rõ ràng đến Ngài đại sứ Froman rằng trong khi chúng ta ủng hộ các cam kết thực thi vê môi trường hiệu quả trong TPP, thì cả hiệp định này lại là một mối đe dọa lớn đối với hành tinh”

Mối quan ngại cũng được thể hiện rõ ràng trong bức thư của lãnh đạo 24 nhóm môi trường và xã hội dân sự gửi đến ông Froman kêu gọi ông phản đối nỗ lực của các quốc gia khác trong việc làm suy yếu các quy định về bảo tồn mà Hoa Kỳ đã đề xuất trong TPP. “Dù rất nhiều tổ chức của chúng tôi có quan ngại nghiêm trọng đối với các chương và quy định khác trong TPP, chúng tôi đều nhất trí về việc cần phải có các biện pháp mạnh mẽ để bảo tồn đại dương, rừng và sinh vật hoang dã”

Ông Froman cũng nhận thấy mối quan hệ nhạy cảm giữa USTR và các nhóm môi trường:“Tôi biết rằng chúng ta không phải lúc nào cũng có cùng quan điểm trong mọi vấn đề, nhưng các bạn đã giúp chúng tôi rất nhiều, các bạn đưa ra các đề xuất có giá trị và chúng tôi đang cố gắng đấu tranh cho các đề xuất tốt nhất mà chúng tôi có thể đạt được trong TPP”

Nhưng USTR có vẻ như muốn che đậy những quan ngại trên trong một thông cáo sau bữa tiệc, với tiêu đề “Các nhóm môi trường ủng hộ các nỗ lực của Hoa Kỳ trong đàm phán Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương”

Thông cáo nói rằng các nhóm môi trường trong suốt bữa tiệc “đã nhấn mạnh sự ủng hộ của họ đối với các nỗ lực của Hoa kỳ nhằm đạt được kết quả mạnh mẽ hơn cho môi trường, bao gồm các biện pháp bảo tồn mang tính đột phá, trong đàm phán Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương của 12 quốc gia”

Một nhà hoạt động môi trường cho rằng thông cáo đã không phản ánh chính xác cuộc thảo luận tại bữa tiệc, và nhấn mạnh rằng cộng động môi trường đúng là có ủng hộ các nỗ lực của Hoa Kỳ về vấn đề bảo tồn, nhưng không phải là tất cả mọi thứ Hoa Kỳ đưa ra trong đàm phán TPP”

Nguồn: insidetrade

Dịch và biên tập: Trung tâm WTO-VCCI

• Doanh nghiệp Việt Nam - Canada đối thoại với Cục Hải quan TPHCM về CPTPP
• Tăng trưởng xuất khẩu nông sản từ Hiệp định CPTPP
• Doanh nghiệp đăng ký mã số xuất khẩu vào thị trường Trung Quốc tăng cao
• Hội nhập mạnh hơn, thâm nhập sâu hơn, hòa nhập nhiều hơn
• Sau năm 5, dư địa thị trường Hiệp định CPTPP đối với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam còn rất lớn