CPTPP và áp lực sửa đổi chính sách

Bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và hội nhập-VCCI khẳng định, việc sửa đổi pháp luật để đáp ứng tiêu chuẩn của CPTPP là công việc không dễ dàng.

CPTPP là một hiệp định tiêu chuẩn cao nhất từ trước tới nay mà Việt Nam ký kết, tham gia. Do đó, để tham đáp ứng với các tiêu chuẩn của CPTPP đặt ra, rất nhiều chính sách của Việt Nam sẽ phải thay đổi để đáp ứng với yêu cầu này. Xung quanh vấn đề này, Diễn đàn Doanh nghiệp có cuộc trò chuyện với bà Nguyễn Thị Thu Trang, giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI).

-Theo bà, để thích ứng với các tiêu chuẩn của CPTPP, với hệ thống pháp luật hiện tại, theo bà Việt Nam sẽ phải sửa đổi những chính sách nào?

CPTPP bao gồm nhiều cam kết mới về quy tắc, thể chế, những cam kết tác động tới hệ thống pháp luật trong nước. Do đó, khi thực thi CPTPP, hệ thống các văn bản pháp luật của chúng ta trong nhiều lĩnh vực sẽ cần được điều chỉnh cho phù hợp với cam kết, ví dụ như sở hữu trí tuệ, thương mại điện tử, lao động...

Mặc dù vậy, điều này không có nghĩa là tất cả các lĩnh vực pháp luật nội địa liên quan tới các khía cạnh có cam kết đều sẽ phải sửa đổi. Có những cam kết dù khác biệt với pháp luật nội địa nhưng chỉ dành cho các đối tác CPTPP, đủ rõ đủ chi tiết và được Quốc hội quyết định áp dụng trực tiếp, do đó không đòi hỏi sửa pháp luật nội địa. Có những cam kết có lộ trình, Việt Nam chỉ phải thực hiện sau một vài năm (khi kết thúc lộ trình cụ thể). Do đó vào thời điểm này, việc sửa đổi pháp luật thực thi CPTPP tập trung vào các cam kết áp dụng chung và có hiệu lực ngay. Rà soát của các cơ quan Chính phủ cho thấy trước mắt chúng ta sẽ phải sửa đổi một số các quy định trong pháp luật về phòng, chống tham nhũng, pháp luật lao động, an toàn thực phẩm…

Việc sửa đổi các quy định pháp luật nội địa thực thi CPTPP trước hết là nhằm bảo đảm tuân thủ đúng các cam kết trong CPTPP. Tuy nhiên, chúng ta cũng biết rằng các cam kết CPTPP có nhiều khoảng không gian khá rộng để giải thích, lựa chọn cách thức thực thi thích hợp. Vì vậy, quá trình sửa đổi pháp luật lúc này không chỉ đơn thuần là việc đưa cam kết CPTPP vào thành quy định pháp luật nội địa, mà còn là quá trình phân tích cam kết, nhận diện đầy đủ các phương án khả dĩ, sau đó tham vấn, trao đổi để lựa chọn phương án thích hợp nhất với chúng ta. Đây là công việc không dễ dàng, đòi hỏi không chỉ năng lực chuyên môn mà còn có cả cái tâm của người hoạch định chính sách, cũng cần thiết phải có sự chủ động tham gia ý kiến của các chủ thể chịu tác động như các doanh nghiệp, người dân…

-Sức ép lớn về cải cách thể chế cũng là yêu cầu bắt buộc khi Việt Nam chấp nhận tham gia vào một sân chơi chung như CPTPP. Tuy nhiên, vấn đề minh bạch trong nhiều hoạt động kinh tế, trong đó có mua sắm công và hoạt động doanh nghiệp nhà nước vẫn còn rất nhiều tồn tại. Vậy đâu là giải pháp cho vấn đề này?

Minh bạch là một cam kết lớn trong CPTPP. Mặc dù vậy, không có cam kết minh bạch chung chung, mà là những cam kết về các nghĩa vụ minh bạch cụ thể trong từng khía cạnh.
Ví dụ trong chương về doanh nghiệp Nhà nước, yêu cầu minh bạch thể hiện qua cam kết về việc công khai danh sách các doanh nghiệp Nhà nước thuộc diện điều chỉnh của CPTPP. Minh bạch trong mua sắm công thể hiện qua các yêu cầu về cách thức, thời gian, hồ sơ, quyền được phản hồi/khiếu nại… trong quá trình đấu thầu các gói thầu thuộc phạm vi CPTPP đề cập…Nghĩa vụ minh bạch cũng có trong nhiều nội dung khác của CPTPP như hải quan và tạo thuận lợi thương mại, đầu tư, cạnh tranh…

Không ít các yêu cầu minh bạch này chỉ phải áp dụng riêng cho một số trường hợp cụ thể. Do đó, nếu chỉ nhìn minh bạch như là một nghĩa vụ bắt buộc trong CPTPP thì có lẽ sức ép để cải cách hiện trạng có thể sẽ không lớn.

Quan trọng hơn, chúng ta cần nhìn minh bạch như là một cách thức quan trọng để cải cách thể chế nói chung, không chỉ nhằm tuân thủ CPTPP mà để gia tăng hiệu quả của bộ máy thể chế.

Tôi nghĩ giải pháp để minh bạch hóa không khó, đặc biệt trong thời đại công nghệ số, công nghiệp 4.0 như hiện nay. Cái khó là làm sao để vượt qua được thói quen cũ của bộ máy, vượt qua được những sự phản kháng của những chủ thể cục bộ vốn được lợi từ sự thiếu minh bạch. Minh bạch hóa cần một sự thực tâm. Minh bạch hóa cần sự triển khai đồng bộ, triệt để và toàn diện.

- Việc Việt Nam trúng cử vào Ủy ban Luật Thương mại quốc tế của Liên Hợp Quốc có ý nghĩa và ảnh hưởng tới việc hoàn thiện chính sách pháp luật về kinh tế nói chung và việc tham gia CPTPP nói riêng như thế nào, thưa bà?

Việc Việt Nam trở thành một thành viên của UNCITRAL cho thấy thế giới ghi nhận những tiến bộ của Việt Nam từ góc độ pháp luật tư liên quan tới thương mại cũng như vai trò, trách nhiệm của Việt Nam trên trường quốc tế.

Tuy nhiên, cần chú ý rằng các quy định pháp luật được xây dựng trong khuôn khổ UNCITRAL là các quy định điều chỉnh mối quan hệ tư giữa các thương nhân, chủ thể kinh doanh quốc tế (ví dụ các vấn đề về hợp đồng thương mại, về giải quyết tranh chấp giữa các thương nhân, vận chuyển hàng hóa, giao dịch điện tử, thanh toán quốc tế…). Trong khi đó CPTPP lại bao gồm các cam kết của các Chính phủ về việc duy trì các chính sách, quy định trong thương mại và đầu tư, điều chỉnh mối quan hệ giữa Nhà nước với các chủ thể kinh doanh. Do đó, về cơ bản việc Việt Nam trở thành thành viên UNCITRAL không có mối liên hệ trực tiếp với việc thực thi CPTPP.

- Xin cảm ơn bà!

Nguồn: Báo Diễn đàn Doanh nghiệp